چرا سانسور و فیلترینگ چینی ترسناک است؟ ناگفته هایی از سیستم کنترل اجتماعی در چین

موضوع امروز درباره فیلترینگ اینترنت در چین است. کشوری که عظیم‌ترین٬ پیچیده‌ترین و هوشمندترین سیستم سانسور اینترنت در جهان را در اختیار دارد.

پیشنهادم این است که برای درک اینکه سیستم فیلترینگ چین چطور کار می کند و چقدر با فیلترینگ در ایران فرق دارد تلاش کنید یک تصویر یا فیلم دست اول از قرنطینه های وحشتناک و میلیونی استان های چین در اینترنت پیدا کنید. می توانید ترجمه عبارت های قرنطینه یا ویروس کرونا یا… را با گوگل ترنسلیت پیدا کنید و آن را در شبکه های اجتماعی جستجو کنید.

تقریبا به شما اطمینان می دهم که نمی توانید جز چند ویدیو بی کیفیت که توسط مخالفان دولت چین به بیرون درز کرده و نه تاریخ آن معلوم است نه مکانش چیز دندان گیری بیابید!

حتما می پرسید یعنی در بین ۱.۵ میلیارد چینی کسی جرئت ویدیو گرفتن «برای گزارشگر منو تو» چین را ندارد؟ یا آیا چینی ها همه از وضع موجود راضی هستند؟ جواب هر دو سوال خیر است.

مسئله این نیست که در چین انتقاد از حکومت وجود ندارد یا آنها از اوضاع جهان بی خبرند اما مسئله این است که انتقاد شدید یا مخالفت با حکومت با مقاومت و سانسور شدید دولت مواجه خواهد شد. علتش را امروز توضیح می دهم.

سانسور و فیلترینگ اینترنت در چین چطور کار می کند؟

چرا در چین نمی شود از حکومت انتقاد کرد؟ و چرا اطلاعات واقعی و دست اول از داخل چین برای دنیای خارج تا این حد نایاب است که این کشور برای خارجی ها به سیاهچاله اطلاعات بدل شده؟ علت آن است که کاربران آن می دانند (و می ترسند) که حتما لو خواهند رفت. می پرسید چطور؟ آنچه که در این چند سال در منابع خبری خواندم و از ساکنان خارجی کشور چین شنیدم توضیح می دهم. ابتدا به صورت خلاصه و تیتروار:

1. دسترسی چینی ها به اینترنت جهانی محدود است و استفاده از فیلترشکن جرم است.
2. تمام چینی ها با هویت واقعی خود در اینترنت فعالیت می کنند و به راحتی و مداوم شناسایی و شنود می شوند.
3. نمره اجتماعی هر شهروند به صورت هوشمند ثبت می شود و هر تخلف به معنای جریمه نقدی و نمره منفی است.
4. صحبت و بازگو کردن مسائل حساسی که حکومت تعیین کرده ممنوع و جرم است.
5. خبرچین ها همه جا حضور دارند و حریم خصوصی تقریبا در چین بی معنی است.

آیا چینی ها هم وی پی ان دارند؟

دسترسی چینیها به اینترنت جهانی محدود است و دیواره آتش چین بسیار سخت تر و بلندتر از دیوار فیلترینگ ایران است.

داشتن وی پی ان و فیلترشکن در چین جرم است و کسی به هیچ وجه جرئت ندارد آن را خرید و فروش کند یا حتی در مورد آن علنا صحبت کند. وضعیت چین مانند ایران نیست که در هر بقالی بتوان وی پی ان خرید و مردم اغلب جرئت چنین کاری را ندارند. چین برای تمام خدمات مهم و اصلی اینترنت جایگزین داخلی ساخته است و کاربران چینی مجازند تنها از نسخه های داخلی استفاده کنند. یعنی به جای یوتیوب، توییتر، اینستاگرام، فیسبوک، تلگرام، واتساپ،… فقط در شبکه ها و سایت های داخلی چینی هستند.

به همین دلیل فضای مجازی چین از محیط خارج هم غیرقابل نفوذ است. مثلا، تنها چیزی که از دنیای خارج در اپلیکشن چینی تیک‌توک با صدها میلیون کاربر خواهید دید ویدیوهای پروپاگاندا دولت چین با آهنگ‌های حماسی و در ستایش اقدامات حکومت است. البته ما خارج از چین به نسخه چینی تیک‌توک اصلا دسترسی نداریم و حتی محتوای پروپاگاندای دولتی آن هم برای افراد خارج از چین قفل است. پس دور شبکه های اجتماعی چینی حصار محکمی قرار دارد که از بیرون قابل مشاهده نیست.

آیا خارجیان در چین به اینترنت بدون سانسور دسترسی دارند؟

اگر یک خارجی در چین بخواهد حساب پیامرسان ویچت باز کند حتما باید یک نفر که دستکم شش ماه ویچت استفاده می‌کند او را تایید کند و شماره حساب بانکی خودش را برای او به عنوان ضمانت معرفی کند. یعنی برای استفاده از سیستم های چین، نیاز دارید کسی که اطلاعات بانکی‌اش ثبت شده و حداقل شش ماه کاربر بوده و در یک ماه گذشته کسی را وریفای نکرده، ضامن شما شود تا بتوانید از ویچت استفاده کنید. به همین دلیل برخی افراد خارجی هیچ همکار چینی پیدا نمی‌کنند که قبول کند ضامن آنها شود و ماه‌ها طول می‌کشد تا کسی را پیدا کنند مراحل ثبت‌نام ویچت را برایشان تکمیل کند. این در حالی است که خدمات ویچت در چین جزو ضروریات در زندگی روزمره است.

البته، داشتن وی‌پی‌ان برای خارجی ها آنقدرها حساسیت ندارد و اگر وی‌پی‌ان داشته باشند کسی با آنها کاری ندارد. اما حتی در مورد آنها، در ماههای اولیه ورود یک خارجی تمام شبکه‌های اجتماعی او چه با ی‌پی‌ان چه بدون آن چک می‌شوند. بنا به تجربه خارجیان، در ماه های اولیه آنها امکان انتشار پست در اینترنت ندارند و هر چه تلاش کنند با شکست مواجه می شوند و پیام خطا دریافت می کنند. نهایتا در حد بسیار محدود اجازه انتشار مطلب خواهند یافت.

حتی اگر فردی خارجی مقیم چین باشد و به نرم افزارهای چینی دسترسی داشته باشد بعد از مدتی که از کشور خارج شود دسترسی او قطع می شود. این یعنی اگر مدت زمان زیادی از خروج چین شما گذشته باشد پیغامها به شما و یا از شما به چینی ها به دستشان نخواهد رسید.

خارجیها در صورت هر گونه انتقاد از چین امکان دیپورت دارند. حتی چینیهایی که پاسپورت خارجی داشته باشند و خارج از کشور زندگی کنند جرئت ندارند علیه حکومت چین صحبت کنند. خبرنگاران و رسانه ها هم اجازه انتشار هیچ مطلبی بر خلاف تصمیمات رهبران ندارند.

باید بدانید که سانسور تنها در مورد اینترنت نیست. شبکه های خارجی تلویزیونی مثل سی‌ان‌ان یا بی‌بی‌سی در چین وجود دارند ولی با تاخیر پخش می‌شوند و هر صحبتی یا خبری که در مورد چین پخش شود تصویر آن گزارش کاملا سیاه و صدا قطع می‌شود. البته سال گذشته بی‌بی‌سی از چین اخراج شد و دیگر وجود ندارد.

آیا چینی‌ها می توانند در اینترنت از حکومت خود انتقاد کنند؟

در اینترنت چین هزاران کلیدواژه حساس مربوط به حکومت وجود دارد که کلمات ممنوعه محسوب می شوند و به صورت هوشمند رصد می شود. کاربران چینی مخصوصا در مورد رهبران حزب کمونیست چین نمی توانند مطلبی منتشر کنند. این یعنی هر صحبتی و خبری ضد سیاستهای حزب کمونیست و رهبر چین بلافاصله و بدون ردخور سانسور می شود.

در اینجا تجربه یکی از ساکنان چین را برایتان بازگو می کنم که بسیار عجیب و هولناک است.

در چین اگر شما هر جمله ای در مورد رهبر چین با هر مضمونی بنویسید که مثلا عبارت «شی دادا» به معنای «عموی بزرگ، شی» که لقب رئیس جمهور چین شی جین پینگ است یا «پنگ ماما» (همسر رهبر چین) در آن باشد، حتی اگر اسمی در آن برده نشود و فقط کلمه «رهبر» در آن باشد چه خوب یا بد، قبل از انتشار بلافاصله شناسایی می شود. وقتی در شبکه های اجتماعی چینی یا وبسایت ها یا بخش نظرات دکمه ارسال را برای چنین مطلبی بزنید پیغامی ظاهر می شود و از شما می پرسد: «آیا نسبت به انتشار این مطلب اطمینان دارید؟»

و اگر «بله» را بزنید برای بار دوم پیغامی ظاهر می شود و می پرسد: «آیا مطمئنید که می خواهید درباره این شخص پستی بگذارید؟»
و باید دوباره گزینه بله اطمینان دارم را انتخاب کنید. در اینجا دو حالت وجود دارد: اگر مطلب انتقادی یاشد اصلا ارسال نمی شود و باید منتظر باشی که امنیتیها را جلوی در خانه ببینی و سراغت بیایند. اگر هم مطلب مثبتی باشد تنها بعد از تایید ارسال خواهد شد.

حتی اگر کاربری خارجی در چین در مورد کشور خودش هم مطلبی بنویسد که کلمه ممنوعه ای مثل «رهبر» در آن باشد نمی تواند آن را را در صفحه چینی خود منتشر کند و هر چقدر تلاش کند قابل انجام نیست. جالب آنکه حتی اگر هم موفق شود آن را پست کند هیچ لایک یا کامنتی نخواهد گرفت چون برای سایر کاربران نامریی خواهد بود.

هویت و حتی لوکیشن تمام کاربران در چین مشخص است

تمام کاربران چین به اجبار با هویت واقعی خود در اینترنت فعالیت می کنند و همیشه حتی مکان حضورشان هم برای صاحبان خدمات اینترنتی و مسئولان روشن است.

هویت همه کاربران به پیام رسان ویچت و ویبو (توییتر چینی) و علی پی (درگاه پرداخت علی بابا) وصل است. اما برای خرید هرچیز در چین افراد از پول نقد استفاده نمی کنند و حتی استفاده از کارت بانکی مرسوم نیست و موبایل هر شخص ابزار پرداخت دیجیتالی او است که به ویچت و علی‌پی وصل است. به این ترتیب هر شخص مجبور است هویت واقعی خود را به تلفن همراهش متصل کند و ناخواسته تحت رصد و شنود قرار بگیرد.

امکان فعالیت گروهی هم بدون هویت واقعی ممکن نیست و حتی در آن صورت هم سقف دارد. بر خلاف تلگرام که گروه های چند ده هزار نفری دارد نرم افزار ویچت امکان گروه بیش از ۵۰۰ نفر را ندارد. تازه اگر بالای ۱۰۰ عضو داشته باشد باید حتما اطلاعات بانکی و هویتی اعضای جدید ثبت شده باشد تا بتوانند عضو آن گروه شوند.

در دو سال گذشته با ظهور ویروس کرونا و گواهی دیجیتالی واکسن رهگیری کاربران چینی بسیار جنبه جدی‌تر و اجباری‌تری هم به خود گرفته است و دیگر حتی اختیاری نیست.

مثالی از ناپدید شدن کلیدواژه ها از اینترنت چین

مثلا اواخر ۲۰۲۱ یک تنیسور زن چینی که شهرت جهانی دارد به یک باره از صحنه اینترنت چین حذف شد. چینی های داخل سرزمین اصلی چین به اجبار فقط از شبکه های اجتماعی داخلی استفاده می کنند و چندان خبری از اینستاگرام و توییتر و فیسبوک و یوتیوب نیست. ویچت و ویبو دو شبکه اجتماعی معروف چین است که تقریبا همه مردم آن را دارند و مستقیما به هویت واقعی آنها متصل است.

بعد از آنکه تنیس باز چینی به نام پنگ شوآی در شبکه اجتماعی داخلی چین گفت معاون سابق نخست وزیر به زور او را وادار به سکس کرده (آبروریزی تنها حزب کشور یا همان حزب کمونیست) تمام اکانت های شبکه اجتماعیش از اینترنت چین حذف شد.

خانم پنگ گفته بود با این که می‌داند متهم کردن یک مقام بلندمرتبه ممکن است برایش عواقب داشته باشد، اما می‌خواسته حقیقت افشا شود.

این پست دقایقی بعد از انتشار حذف شد. بنا به گزارش ها، علاوه بر اسم این خانم، حتی برای مدتی جستجوی کلمه “تنیس” هم در اینترنت چین مسدود شده بود.

خود این خانم چندین روز ناپدید شده بود و گفته می شد در حبس خانگی است. تا آن که بعد از چند هفته انتقاد و فشار جامعه بین الملل و فدراسیون بین المللی تنیس این خانم پیدا شد و به صورت کاملا خودجوش زیر همه آن حرفها زد و گفت که اصلا چنین پستی نگذاشته بوده و همه اینها «کذب» است. این که در پشت پرده چه اتفاقاتی برای او افتاد تا مجبور به پس گرفتن حرف خود شود معلوم نیست.

آیا آزادی در اینترنت داخلی چین وجود دارد؟

بستگی دارد آزادی چه باشد. اگر منظور موضوعاتی مثل بدن زنان نیمه برهنه و تبلیغات تجاری و موسیقی و… باشد بله وجود دارد. با این حال هر گونه تولید یا انتشار پورنوگرافی یا محتوای صریح جنسی در چین ممنوع و قابل مجازات است. مسئولان چین به شدت محافظه کار هستند و با هر گونه رفتار که آن را به به فرهنگ غربی پیوند می زنند مقابله می کنند. نمایش و ترویج همجنس گرایی در چین ممنوع است. اخیرا آرایش و داشتن ظاهر دخترانه برای پسرها در مدارس چین هم شده است.

اما اگر منظور از آزادی لب به انتقاد گشودن از حکومت باشد باید بدانید که چندان تحمل نخواهد شد. در چین شیر اینترنت صد در صد دست دولت است و حکومت می‌تواند هر صافی که بخواهد روی آن اعمال کند.

سیستم نمره اجتماعی شهروندان چین

اما دلیل سوم این است که در چین سیستم امتیازدهی اجتماعی بر اساس تجسس و پایش سراسری مردم وجود دارد. یعنی هر شهروند یک نمره اجتماعی دارد که اگر نمره اش منفی شود از بعضی امکانات در جامعه محروم خواهد شد! این یکی از ابزارهای کنترل نرم در جامعه بسیار بزرگ چین است که شبیه به رمان های آخرالزمانی است.

چطور این امتیازدهی قابلیت اعمال دارد؟‌

هر شهروند چینی که طبق تعاریف محدود و محافظه کارانه دولت در فضای مجازی «اشتباهی» کند به صورت مستقیم و کاملا هوشمند تحت شنود دولت است. هر کاربری که از پلیس، قرنطینه، دولت یا… غر بزند به صورت هوشمند پست هایش شدو بن shadow ban می شود (یعنی دیگران نمی توانند مطالبش را ببینند و در جستجوها ظاهر نمی شود.) اگر هم پایش را از گلیمش درازتر و انتقادش را تندتر کند مستقیم می روند در خانه اش و او را با خودشان می برند.

شرکت علی بابا با ساخت سیستم «سِسمی کردیت» یا «اعتبار کنجد» (مثل همان قصه علی بابا که به در غار می گفت کنجد باز شو) برخی از زیرساخت سیستم امتیازدهی اجتماعی را برای دولت چین فراهم کرده است. البته جالب است بدانید که خود جناب موسس علی بابا، یکی از ثروتمندترین اشخاص روی کره زمین، منتقد سیاست های مالی چین است و دو سال پیش بعد از انتقاد از مسئولان حزب کمونیست به مدت سه ماه سر به نیست بود و اتفاقات بدی توسط دولت برایش رقم خورد که بابت آن انتقاد میلیاردها دلار ضرر کرد.
برگردیم به پایش شهروندان.

در خیابان چطور به مردم نمره می دهند؟

اینجا هم پای هوش مصنوعی و داده کاوی و پروژه های پردازش ابری مثل پروژه تشخیص چهره اسکای نت چین و «پروژه چشم تیزبین» در میان است. ۲۰۰ میلیون دوربین مداربسته (تا سال ۲۰۱۸) در خیابانهای چین نصب شده که به پیشرفته ترین سیستم های هوش مصنوعی متصل هستند و مرتب رفت و آمدهای صدها میلیون شهروند چینی را رصد و ثبت می کنند و به ابرهای پردازش می فرستند. قرار بوده این تعداد به ۵۶۰ میلیون دوربین در سال ۲۰۲۱ برسد یعنی یک دوربین به ازای هر ۲.۵ شهروند چین.

همه اینها یعنی هر شهروند چینی از درب منزل که خارج شود دوربین ها می توانند از آسانسور ساختمان تا لحظه بازگشت به خانه کل مسیر حرکات او را رهگیری و رصد کنند و تقریبا هیچ نقطه کوری در شهرها نیست که شهروندی بتواند از آنها قایم شود.

این همه دوربین مداربسته برای چه کار؟

این دوربین ها تمام حرکات و سکنات مردم و خودروها در اماکن عمومی را ثبت و ضبط می کنند. به این ترتیب در یک سیستم چند وجهی و یکپارچه، تمام هست و نیست هر شخص اعم از اینکه کجا رفته، در اینترنت چه کرده و چه سایتی را دیده،‌ با چه کسی تماس داشته، کجا در خیابان سبقت غیرمجاز داشته، کجا دعوا کرده، کی در خیابان ماسک نزده، صورت حساب های مالی، خوش حسابی یا بدحسابی مالیاتیش، حقوق و درآمد، پس انداز، خریدهای آنلاین، جرائم،‌ سوابق، بیمه، حتی نمرات کارنامه ابتداییش…. با چند کلیک در اختیار پلیس و مقامات چینی است.

از مجموع این رفتارها نمره اجتماعی فردتعیین می شود. یعنی اگر روزی بخواهد پاسپورت بگیرد یا وام بگیرد یا گواهینامه داشته باشد و امتیاز اجتماعی پایینی داشته باشد ممکن است از اینها محروم شود. اگر بخواهد در رستوران غذا بخورد، به هتل برود، خرید کند یا سفر برود با مشکل مواجه می شود. اگر هم فرد خارجی باشد که به راحتی دیپورت می شود یا به عنوان عنصر نفوذی دستگیر می شود.

به همین دلیل است که کسی در چین جرئت سرپیچی از قوانین اجتماعی یا حتی آشغال ریختن در خیابان را ندارد چه برسد اینکه بخواهد در اینترنت مطالب انتقادی از حزب کمونیست منتشر کند تا من و شما در آن سوی دنیا ببینیم و از اوضاع داخلی آن کشور باخبر شویم. در نتیجه تنها انتقادی که ما از چین می شنویم اعتراض به خوردن سوپ خفاش است چون اطلاعات موثق دیگری از آنجا نداریم.

بحث های ممنوعه در چین

خوشبختانه هنوز ذهن آدم ها در کنترل دولت ها و حکومت ها نیست و طبعا بسیاری نسبت به این رفتارهای حکومت چین انتقاد دارند اما جرئت بازگو کردن آن را ندارد. مثلا، هنوز سرکوب خونین قیام تیان آنمن در سال ۱۹۸۹ که به قتل عام چهارم ژوئن توسط حزب کمونیست معروف است در یاد مردم هست. اما کسی اسم آن را نمی برد و حتی اگر سوالی در مورد آن از مردم پرسیده شود سکوت می کنند و هیچ جوابی نخواهید شنید چون می ترسند شما جاسوس باشید که بعدتر بیشتر د راین باره خواهیم گفت.

جالب است بدانید تقریبا هیچ کتاب و مطلبی درباره این حادثه تاریخی در چین وجود ندارد و چین به شدت هر گونه ارجاع تاریخی به این حادثه را سانسور و پاک می کند. (مقایسه کنید با تاریخ قتل عام های ژاپن در کشورهای همسایه در طول جنگ جهانی که با آنکه دولت ژاپن مایل است آنها را از کتب درسی و تاریخی حذف کند و چندین بار در این زمینه تلاش کرده اما باز کتب مربوط به آن در کتابخانه ها و کتابفروشی های ژاپن قابل دسترسی است و صحبت از آن ممنوع نیست.)

البته دولت چین تمام این روش ها را در قالب کنترل اجتماعی و جلوگیری از هرج و مرج یا تعقیب جنایتکاران و تبهکاران تبلیغ می کند و مثلا می گوید نرخ جرائم در این کشور یک دهم میانگین جهان است. این طرح ها طرفدارانی هم دارند که اغلب با این منطق که «ما که کار خلافی نمی کنیم که نگران باشیم» با آن کنار می آیند.

اما واضح است که علاوه بر مزایایی که حاکمان چین به آن اشاره می کنند این قدرت مطلق پایش و رصد مردمی برای سرکوب منتقدان و مخالفان و اقلیت های مذهبی که به گفته چین «افکار خطرناک» دارند (از جمله مسلمانان اویغور) هم استفاده می شود.

ارتش خبرچین‌های چین

علاوه بر اینترنت، یک بازوی سانسور و کنترل مردم در چین به نیروهای خبرچین مرتبط است. در تمامی مناطق چین و به خصوص مناطقی که همه شرکتهای خارجی و سفارتخانه ها در آن متمرکز شده‌اند، گروه های داوطلبی هستند موسوم به بسیج محله یا خبرچین در این مناطق که آمار تمام ساکنان آن منطقه را دارند و علاوه بر چینی ها، مدام خارجیها را دنبال می‌کنند و آزادانه از آنها عکس می‌گیرند. می‌توان گفت حریم خصوصی در چین تقریبا معنایی ندارد و لو دادن یکدیگر حتی مورد تقدیر قرار می‌گیرد.

روزنامه گلوبال تایمز چین با افتخار «شهروند خبرچینان» منطقه خارجی‌نشین چائویانگ را با لقب «بسیج محلی چائویانگ» معرفی ‌می‌کند و می‌گوید کاربران چینی به شوخی این نیروی اطلاعاتی را جزو برترین نیروهای اطلاعاتی جهان دسته‌بندی کرده اند. به گفته این روزنامه خبرچین های لباس شخصی چین بعد از سرویس بزرگ اطلاعاتی دنیا یعنی سیا، ام آی ۶، کا گ ب و موساد قرار دارند.

به گزارش روزنامه گاردین، این بسیج محلی گاه بازوبندهای قرمز می پوشند.

جمع بندی

در مجموع سانسور و فیلترینگ در کشور کمونیستی چین بسیار ترسناک تر و جدی تر از آن است که اکثر مردم تصور می کنند. آن طور که گفته می شود این سیستم فیلترنت و سانسور عظیم و پیچیده در دنیا نظیر ندارد.

پانوشت و یک پرسش

من تلاش کردم که مطالب فوق درست و مستند باشد اما به هر حال من در چین زندگی نکردم و تجربه نزدیک آن را ندارم. در این مقاله علاوه بر خبرگزاری ها و وبسایت های مختلف خارجی از اطلاعات و تجربیات دست اول از افراد خارجی مقیم چین که خودم با آنها صحبت کردم یا تجربیات آنها را خواندم استفاده شده است. اگر به مطالب بالا شک داشتید حتما به این سوال فکر کنید: فکر کنید و ببینید مثلا آیا ایرانی را می شناسید که ساکن چین باشد و علنا از آن کشور و دولت آن انتقاد کند؟

مطمئنا نخواهید شناخت. اما عجیب نیست؟ ما ده ها یا شاید صدها چهره مشهور و غیرمشهور ایرانی یا خارجی را دیده ایم که در آمریکا، انگلیس، فرانسه یا… زندگی می کنند و صبح تا شب دارند علیه حکومت آن کشورها انتقاد و حتی شایعه پراکنی می کنند. پس چطور هرگز منتقد ساکن چین ندیده ایم؟ منتقد ساکن چین وجود ندارد زیرا نمی تواند وجود داشته باشد.