رنگ بندی کرونا؛ شطرنجیِ نامفهوم – پرسش هایی درباره عدم شفافیت آمار استانی مبتلایان ایران
با شیوع اومیکرون ۷۷ شهر ایران «قرمز» شدند. این خبری است که امروز در کانال ها دیدم و دوباره به فکر فرو رفتم. نزدیک به دو سال است که آمار مبتلایان و فوتی ها شهرها و استان ها از عموم مردم پنهان شده است. تصمیم به حذف آمار زمانی گرفته شد که مدام کاربران شبکه های اجتماعی بین صحبت های مسئولان محلی و کشوری تناقض در می آوردند و باعث تردید نسبت به صحت آمار اعلامی شده بود. به اعتقاد نگارنده دم دست ترین و ناکارآمدترین تصمیم برای رسیدگی به این مسئله اتخاذ شده: سانسور.
پرسش های بی پاسخ در مورد طیف رنگی محدود و بی حساب و کتاب
متاسفانه با گذشت زمانی بسیار کوتاهی از تصمیم پنهان کردن آمار استانی این مسئله به فراموشی سپرده شده گویی که هیچ اهمیتی نداشته است. اما پرسش ها درباره این تصمیم عجیب بسیار است و پاسخی در میان صحبت های مسئولان به چشم نمی خورد.
یکی از ویژگی های مهم جهانگیر شدن کرونا حجم آمار و اطلاعات جزئی از گوشه و کنار جهان بود که برای اولین بار ما را در جزئیات سیر شیوع ویروس در نقاط مختلف قرار می داد. بسیاری از مردم تنها با زدن اسم کشور و عبارت کرونا می توانند در گوگل آمار دقیق و نمودارهای ساده شده از هر کشور را ببینند. اما باعث تعجب بود که ناگهان مسئولان ایران در بهار پارسال تصمیم گرفتند به جای استانداردسازی و بالا بردن دقت آمارها ارقام تفکیک شده شهرها و استان ها را از مردم پنهان کنند و به این ترتیب شفافیت، نظارت و اطلاع رسانی دقیق در مورد همه گیری که جان صدها هزار نفر را گرفته متوقف شد.
شاید مسئولان در دفاع بگویند که قصدشان کم کردن تشویش و ساده کردن مفاهیم بوده. اما مهمترین مسئله درباره این تصمیم آن است که هیچ متر و معیاری برای رنگبندی استانها اعلام نشده است که به همین دلیل آن را تصمیمی غیرعلمی جلوه می دهد. معلوم نیست فرق نارنجی و قرمز امروز و سال گذشته چیست یا بین قرمز موج پنجم و قرمز چهارم یا قرمز ششم چه فرقی است در حالی که شدت و اندازه این موج ها بسیار با هم تفاوت داشته است.
حتی معلوم نیست رنگبندی کرونا به صورت مطلق تعیین می شود یا نسبی. چه این رنگها سقف ثابتی داشته باشند چه بصورت نسبی بنا به شرایط تعیین بشوند، مشخص نیست فرمولی وجود دارد یا خیر. مثلا آیا اگر با ۱۰۰ مبتلا رنگ شهری قرمز شود و موج بعدی ۱۰ برابر بزرگتر باشد ولی ۵۰۰ مبتلا داشته باشیم یعنی اوضاع خوب است یا بد؟ ملاک تصمیم گیری چیست؟ چرا مردم نباید روی یک نمودار ساده ببینند که شهرشان ۱۰۰ مبتلا داشته یا ۵۰۰ نفر؟ و یا بتوانند آن را با سال و ماه و هفته گذشته مقایسه کنند؟
چه کسی با چه دلایلی کل وضعیت یک استان را با یک رنگ تعیین می کند؟ چه میزان «صلاح و مصلحت» در این میان وجود دارد و هدف آن صلاح و مصلحت ها چیست؟ چطور انتظار می رود دست اندرکاران و کادر درمان (به غیر از معدود محرم ها) با یک قرمز و نارنجی تصمیم‌گیری و ارزیابی درستی از وضعیت شهرشان داشته باشند؟
پنهان کردن آمار دقیق کرونا چه تبعاتی دارد؟
در اینجا به تبعات منفی این تصمیم که به ذهن می رسد اشاره می کنم:
۱- ذره بین نظارت از دست مردم ستانده می شود
با حذف آمار استانی مسئولان از پاسخگویی به مردم خلاص می شوند و صرفا به گزارشدهی به مافوق کفایت می شود. در این شرایط احتمال آنکه آمارهای منفی به فراموشی سپرده شود و تنها قسمت های مثبت برجسته شود بیشتر است. در این شکل مدیریت بار پاسخگویی از مدیران نازک نارنجی محلی برداشته می شود. شهروندان هم که نمی دانند حال شهرشان چطور است که بخواهند در مورد آن واکنشی داشته باشند. به نظر می رسد این انفعال و سکوت مردم خوشایند دولت ها است.
۲- نقاب های رنگی صورت واقعیت را شطرنجی می‌کند.
مردم از حق مطلع بودن از وضعیت شهرشان و درک صحیح شرایط محروم می شوند. در این وضعیت عموم مردم در تاریکی نگه داشته می شوند و زمانی که اطلاعات مردم ناکافی باشد نسبت به وضعیت کرونا بی تفاوت می شوند چون نمی توانند آمار را مقایسه کنند. در نتیجه حرف شنوی آنها نیز از هشدارهای مسئولان بهداشتی کمتر است چون درک واقعی از شرایط ندارند.
در این شرایط نقشه رنگ بندی کشور مثل نقشه قالی می شود که ممکن است یک نقطه آن قرمز و یکی نارنجی و زرد باشد ولی از آنجا که نموداری وجود ندارد که سیر صعود و نزول را نشان بدهد چشمک زدن چراغ های رنگی برای مردم تصادفی و بی منطق به چشم می آید. به همین دلیل به آن بی اعتنا می شوند.
۳- مدیریت علمی و شعور جمعی کنار گذاشته می شود
دست دانشگاهیان و کارشناسان مستقل از داده‌های علمی کوتاه می شود و نمی توانند با اتکا به داده های علمی وارد مرحله تحلیل و چاره اندیشی شوند. و این یعنی شعور جمعی کنار گذاشته می شود. یعنی نمی توانیم منتظر پیشنهاد و راهکارهای موضعی و دقیق باشیم چون داده قابل اطمینانی وجود ندارد که بر مبنای آن تحلیل واقعی و دقیقی صورت بگیرد.
۴- حافظه تاریخ پاک می شود
با تداوم این وضع برگهای تاریخ سفید می ماند و در آینده هم مشخص نخواهد شد چه تصمیماتی درست و کدام غلط بوده و به این ترتیب چیزی برای عبرت گرفتن یا درس گرفتن برای آیندگان وجود نخواهد داشت. لازم به ذکر نیست که پاک شدن حافظه تاریخ در درازمدت بسیار زیانبار است و راه پیشیرفت را مسدود می کند. این یعنی اگر پاندمی دیگری دوباره سی سال دیگر بیاید فرزندان این سرزمین از درسهای گذشته محروم می شوند و احتمال تکرار اشتباهات امروز وجود دارد.
پیشنهاد: بهتر است به دلایل بالا و دلایل بیشتری که کارشناسان بهتر می توانند تبیین کنند دسترسی آزاد به اطلاعات فراهم شود و داده های این دوره از محرمانگی بی دلیل منتشر شود تا کاستی ها و ضعف ها پیدا شوند و به صورت جمعی به سوی اصلاح آنها حرکت کنیم.
پانوشت: طبعا صحبت های بالا به آن معنا نیست که با اعلام آمار دقیق و تفکیک شده همه مشکلات حل می شود و یا اینکه کرونا تمام می شود. اما به اعتقاد نگارنده پنهان کردن آمار قوز بالا قوزی است که بهبود و پیشرفت در همه گیری یک بیماری خطرناک که امری علمی و اجتماعی است را بغرنج و دور از دسترس می کند.
علی نورانی
جمعه – ۱۵ بهمن ۱۴۰۰
طراحی تصویر روی جلد: علی نورانی.